جلال‌الدین حسین بخاریجلالالدین حسین بخاری، ملقب به مخدوم جهانیان، از عرفای سلسله سهروردیه شبه قاره هند است. فهرست مندرجات۲ - اساتید سیدجلال الدین ۳ - انتصاب به شیخ الاسلامی ۴ - ترک منصب شیخ الاسلامی ۵ - اتصاف جلال الدین به مخدوم جهانیان ۶ - سفرهای بسیار سیدجلال الدین ۷ - مراد نباید یکی باشد ۸ - ارادت سیدجلال به اهل طریقت ۹ - عقد اخوت با طالبان طریقت ۱۰ - خلفای سیدجلال الدین ۱۱ - زمان مرگ و محل دفن او ۱۲ - آثار تالیفی سیدجلال الدین ۱۳ - آثار جمع آوری شده او ۱۳.۱ - خلاصة الالفاظ ۱۳.۲ - خزانة جواهر جلالی ۱۳.۳ - سراج الهدایة ۱۳.۴ - تحفة السرایر ۱۳.۵ - مظهر جلالی و سیرت النبی ۱۳.۶ - مسافرنامه و دو اثر دیگر ۱۴ - فهرست منابع ۱۵ - پانویس ۱۶ - منبع ۱ - زادگاه و نسب سیدجلال الدینوی در ۷۰۷ در قریه اوچ بخاری، در خاندانی از علما و عرفا، به دنیا آمد. پدرش، سیداحمد کبیر، فرزند سید جلال‌الدین بخاری بود. [۱]
عبدالحق دهلوی، اخبار الاخیار فی اسرار الابرار، ج۱، ص۱۴۳، چاپ محمد عبدالاحد، چاپ سنگی دهلی ۱۳۳۲.
[۲]
باقر بن عثمان بخاری، جواهر الاولیا، ج۱، ص۳۶ـ۳۷، تصحیح و تحشیه و مقدمه غلام سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ش.
۲ - اساتید سیدجلال الدینوی ابتدا نزد پدرش و سپس در محضر استادانی همچون شیخ جمال‌الدین اوچی و بهاءالدین (قاضی اوچ)، به فراگیری قرآن، تفسیر، حدیث، فقه، کلام، منطق، زبان و ادب فارسی و عربی پرداخت. [۳]
غلام سرور لاهوری، مقدمه خلاصة الالفاظ جامع‌العلوم، ج۱، ص۴، اسلام‌آباد ۱۳۷۱ش.
جلال‌الدین ابتدا مرید پدر خود بود و گفته‌اند پس از آن به مُلتان و به خانقاه شیخ رکن‌الدین، نوه شیخ بهاءالدین زکریا ملتانی سهروردی، رفت و خرقه خلافت را از او گرفت. [۴]
باقر بن عثمان بخاری، جواهر الاولیا، ج۱، ص۱۱، تصحیح و تحشیه و مقدمه غلام سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ش.
[۵]
باقر بن عثمان بخاری، جواهر الاولیا، ج۱، ص۱۳، تصحیح و تحشیه و مقدمه غلام سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ش.
[۶]
غلام سرور لاهوری، مقدمه خلاصة الالفاظ جامع‌العلوم، ج۱، ص۵، اسلام‌آباد ۱۳۷۱ش.
۳ - انتصاب به شیخ الاسلامیچندی پس از مرگ شیخ رکن‌الدین در ۷۳۵، محمد بن تغلق، سلطان دهلی (حک: ۷۲۵ـ۷۵۲)، به سبب شهرت سید جلال‌الدین حسین بخاری در زهد و تقوا، او را به مقام شیخ‌الاسلامی منصوب کرد و سرپرستی چهل خانقاه را به او داد [۷]
علی بن سعد قریشی، خلاصة الالفاظ جامع‌العلوم: ملفوظات سید جلال‌الدین بخاری اُچّی ملقب به مخدوم جهانیان، ج۱، ص۱۸۵، چاپ غلام سرور، اسلام‌آباد ۱۳۷۱ش.
[۸]
محمد اکرم، آب کوثر، ج۱، ص۲۷۸، لاهور ۱۹۹۰.
ولی در برخی منابع فقط به سرپرستی خانقاه محمدی در سِیوَسْتان (منطقه بزرگی از سند [۹]
یاقوت حموی، ذیل «سِیوَسْتان».
اشاره شده است. [۱۰]
عبدالحق دهلوی، اخبار الاخیار فی اسرار الابرار، ج۱، ص۱۴۲، چاپ محمد عبدالاحد، چاپ سنگی دهلی ۱۳۳۲.
۴ - ترک منصب شیخ الاسلامیاو پس از مدتی این منصب را ترک کرد و به مکه رفت. [۱۱]
محمد اکرم، آب کوثر، ج۱، ص۲۷۸، لاهور ۱۹۹۰.
[۱۲]
اردو دائرۀ معارف اسلامیه، لاهور ۱۳۸۴ـ۱۴۱۰/ ۱۹۶۴ـ۱۹۸۹، ذیل «جلال‌الدین حسین‌البخاری» (از ابوسعید بزمی انصاری).
با این حال، وی، همانند دیگر شیوخ طریقت سهروردیه، معتقد بود ارتباط نزدیک صوفیه با حوزه حکومتی ممکن است سبب خیر و آثار سودمند گردد؛ از این‌رو، به دفعات با سلطان تغلق در دارالملک و خانقاه ملاقات کرد. نفوذ کلام بخاری چنان بود که سلطان تمام توصیه‌های او را می‌پذیرفت. [۱۳]
عزیز احمد، تاریخ تفکر اسلامی در هند، ج۱، ص۵۸، ترجمه نقی لطفی و محمدجعفر یاحقی، تهران ۱۳۶۷ش.
۵ - اتصاف جلال الدین به مخدوم جهانیانلقب مخدوم جهانیان، زمانی به وی داده شد که او یک روز عید برای گرفتن عیدی به مزار بهاءالدین زکریا ملتانی و صدرالدین رفت و در آنجا، براساس ندایی آسمانی، این لقب را عیدی گرفت و برای بار سوم نیز در طلب عیدی، شیخ رکن‌الدین به او گفت همانطور که اجدادم به تو خطاب کردند خداوند تو را مخدوم جهانیان کرده است. [۱۴]
محمدقاسم بن غلامعلی فرشته، تاریخ فرشته (گلشن ابراهیمی)، ج۲، ص۴۱۶، (لکهنو (: مطبع منشی نولکشور،) بی‌تا).
[۱۵]
باقر بن عثمان بخاری، جواهر الاولیا، ج۱، ص۱۱، تصحیح و تحشیه و مقدمه غلام سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ش.
گفته شده که او کراماتی داشته است. [۱۶]
باقر بن عثمان بخاری، جواهر الاولیا، ج۱، ص۱۳، تصحیح و تحشیه و مقدمه غلام سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ش.
۶ - سفرهای بسیار سیدجلال الدینسید جلال‌الدین سفرهای طولانی به سرزمین‌های اسلامی کرد و هفت سال در مکه و مدینه اقامت گزید. [۱۷]
غلام سرور لاهوری، مقدمه خلاصة الالفاظ جامع‌العلوم، ج۱، ص۴، اسلام‌آباد ۱۳۷۱ش.
همچنین به سبب سفرهای بسیار، از جمله سفر به مصر، شام، عدن، یمن، لبنان، بیت‌المقدّس، بصره، الجزیره، بلخ، کازرون، بخارا و خراسان، به او جهانیان جهانگشت نیز گفته‌اند. [۱۸]
عالم فقری، تذکره اولیائی پاکستان، ج۱، ص۱۱۲، لاهور ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
[۱۹]
عالم فقری، تذکره اولیائی پاکستان، ج۱، ص۱۱۶، لاهور ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
[۲۰]
باقر بن عثمان بخاری، جواهر الاولیا، ج۱، ص۴۰، تصحیح و تحشیه و مقدمه غلام سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ش.
[۲۱]
اردو دائرۀ معارف اسلامیه، لاهور ۱۳۸۴ـ۱۴۱۰/ ۱۹۶۴ـ۱۹۸۹، ذیل «جلال‌الدین حسین‌البخاری» (از ابوسعید بزمی انصاری).
شرح سفرهای وی در سفرنامه مخدوم جهانیان آمده است. ۷ - مراد نباید یکی باشدوی معتقد بود شخص نباید فقط مرید یک نفر باشد، بلکه لازم است جمیع فضلا و مشایخ را ببیند و از هر کدام نصیبی و فیضی ببرد و از این‌رو، در ضمن سفر، از محضر عبداللّه یافعی مؤلف مرآه‌الجنان (البته در بعضی منابع به‌اشتباه، به جای یافعی، شافعی ذکر شده است) [۲۲]
محمدقاسم بن غلامعلی فرشته، تاریخ فرشته (گلشن ابراهیمی)، ج۲، ص۴۱۶ـ۴۱۷، (لکهنو (: مطبع منشی نولکشور،) بی‌تا).
در مکه و عبداللّه مَطَری (متوفی ۷۶۵) در مدینه استفاده کرد [۲۳]
عالم فقری، تذکره اولیائی پاکستان، ج۱، ص۱۱۳، لاهور ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
[۲۴]
محمد اکرم، آب کوثر، ج۱، ص۲۷۸، لاهور ۱۹۹۰.
و در سفری به دهلی از شیخ نصیرالدین محمود چراغ دهلی (متوفی ۷۵۷) خرقه خلافت گرفت و به این ترتیب، صاحب خرقه سلسله چشتیه نیز شد. [۲۵]
باقر بن عثمان بخاری، جواهر الاولیا، ج۱، ص۱۱، تصحیح و تحشیه و مقدمه غلام سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ش.
۸ - ارادت سیدجلال به اهل طریقتگفتهاند که وی به ترویج طریقه قلندریه نیز کمک نمود [۲۶]
عبدالحسین زرین‌کوب، جستجو در تصوف ایران، ج۱، ص۳۷۳، تهران ۱۳۵۷ش.
و به سلسله قادریه هم ارادت خاصی نشان می‌داد. [۲۷]
عالم فقری، تذکره اولیائی پاکستان، ج۱، ص۱۲۳، لاهور ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
مخدوم جهانیان کسی را به مریدی نمی‌پذیرفت و معتقد بود این کار را هیچ یک از انبیا نکرده‌اند. ۹ - عقد اخوت با طالبان طریقتاو با طالبان طریقت فقط عقد اخوت می‌بست. [۲۸]
محمدقاسم بن غلامعلی فرشته، تاریخ فرشته (گلشن ابراهیمی)، ج۲، ص۴۱۷، (لکهنو (: مطبع منشی نولکشور،) بی‌تا).
به نوشته زرین‌کوب، [۲۹]
عبدالحسین زرین‌کوب، جستجو در تصوف ایران، ج۱، ص۳۷۵، تهران ۱۳۵۷ش.
این کار سید جلال در اعتراض به شیوه رایج در میان مشایخ سلسله‌های طریقت بود و همچنین نشانه نزدیکی تعالیم او به آداب اخوت در میان اهل فتوت است.
۱۰ - خلفای سیدجلال الدینبا این حال، جلال‌الدین خلفای بسیاری داشت، از جمله سید صدرالدین راجا برادر جلال‌الدین که به راجو قَتّال هم معروف است، اشرف جهانگیرِ سمنانی، و سید علاءالدین علی (مرتِّب خلاصة‌الالفاظِ جامع‌العلوم). [۳۰]
باقر بن عثمان بخاری، جواهر الاولیا، ج۱، ص۴۴، تصحیح و تحشیه و مقدمه غلام سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ش.
[۳۱]
عالم فقری، تذکره اولیائی پاکستان، ج۱، ص۱۲۴، لاهور ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
۱۱ - زمان مرگ و محل دفن اوجلالالدین آخرین روزهای زندگی خود را در اوچ بخاری به سر برد و در ۷۸۵ وفات یافت و در همان‌جا دفن شد. [۳۲]
عبدالحق دهلوی، اخبار الاخیار فی اسرار الابرار، ج۱، ص۱۴۳، چاپ محمد عبدالاحد، چاپ سنگی دهلی ۱۳۳۲.
[۳۳]
مقدمه غلام سرور، ص۴۴، ج۱، ص۱۱، باقر بن عثمان بخاری، جواهر الاولیا، تصحیح و تحشیه و مقدمه غلام سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ش.
۱۲ - آثار تالیفی سیدجلال الدینآثار جلال‌الدین بخاری عبارت‌اند از: مناجات جهانیان جهانگشت، [۳۴]
احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه‌های خطی فارسی پاکستان، ج۴، ص۲۴۶۷، اسلام‌آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ش.
اربعین صوفیه، [۳۵]
غلام سرور لاهوری، مقدمه خلاصة الالفاظ جامع‌العلوم، ج۱، ص۱۲، اسلام‌آباد ۱۳۷۱ش.
[۳۶]
باقر بن عثمان بخاری، جواهر الاولیا، ج۱، ص۴۶، تصحیح و تحشیه و مقدمه غلام سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ش.
رساله کنزالاربعین [۳۷]
غلام سرور لاهوری، مقدمه خلاصة الالفاظ جامع‌العلوم، ج۱، ص۱۲، اسلام‌آباد ۱۳۷۱ش.
[۳۸]
باقر بن عثمان بخاری، جواهر الاولیا، ج۱، ص۴۶، تصحیح و تحشیه و مقدمه غلام سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ش.
و ترجمه فارسی رساله مکیه تألیف شیخ قطب‌الدین دمشقی. [۳۹]
غلام سرور لاهوری، مقدمه خلاصة الالفاظ جامع‌العلوم، ج۱، ص۱۲، اسلام‌آباد ۱۳۷۱ش.
[۴۰]
باقر بن عثمان بخاری، جواهر الاولیا، ج۱، ص۴۶، تصحیح و تحشیه و مقدمه غلام سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ش.
۱۳ - آثار جمع آوری شده اوبقیه آثار او، گردآوری سخنرانی‌ها و شرح سفرها و مکتوبات وی بوده است، شامل: ۱۳.۱ - خلاصة الالفاظ۱) خلاصة الالفاظ جامع‌العلوم به فارسی که سید علاءالدین علی قریشی حسینی (متوفی ۷۸۲) آن را گردآورده و خود جلال‌الدین بر آن نظارت کرده است. این کتاب به‌اهتمام غلام سرور در ۱۳۷۱ش در اسلام‌آباد به چاپ رسیده و ذوالفقار احمد نقوی نیز آن را با نام الدرّالمنظوم فی ترجمة ملفوظات المخدوم در دو مجلد به زبان اردو ترجمه کرده و در دهلی چاپ کرده است. [۴۱]
احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه‌های خطی فارسی پاکستان، ج۳، ص۱۳۸۱، اسلام‌آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ش.
[۴۲]
اردو دائرۀ معارف اسلامیه، لاهور ۱۳۸۴ـ۱۴۱۰/ ۱۹۶۴ـ۱۹۸۹، ذیل «جلال‌الدین حسین‌البخاری» (از ابوسعید بزمی انصاری).
۱۳.۲ - خزانة جواهر جلالی۲) خزانة جواهر جلالی / خزانة جلالی / خزانة‌الفوائد الجلالیة / جواهر جلالیة / جواهر جلالی، معروف به مناقب مخدوم جهانیان، شامل برخی احکام شرعی، از قبیل نماز و حج و طهارت، و مباحث عرفانی چون خرقه پوشیدن، فقر و غنا، شرایط پیر و مرید و کیفیت بیعت که حسین حسینی در ۷۴۹ و فضل‌اللّه بن ضیاء/ رجاء عباسی در ۷۸۱ و همچنین بهاءالدین احمد بن یعقوب، هریک جداگانه، آن را گردآوری کرده‌اند. [۴۳]
احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه‌های خطی فارسی پاکستان، ج۳، ص۱۳۳۶، اسلام‌آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ش.
[۴۴]
احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه‌های خطی فارسی پاکستان، ج۳، ص۱۳۸۱، اسلام‌آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ش.
[۴۵]
احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه‌های خطی فارسی پاکستان، ج۳، ص۱۳۹۱ـ ۱۳۹۲، اسلام‌آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ش.
[۴۶]
احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه‌های خطی فارسی پاکستان، ج۳، ص ۱۴۲۵، اسلام‌آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ش.
[۴۷]
احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه‌های خطی فارسی پاکستان، ج۳، ص۱۹۳۷، اسلام‌آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ش.
[۴۸]
احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه‌های خطی فارسی پاکستان، ج۳، ص ۲۰۲۴، اسلام‌آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ش.
[۴۹]
باقر بن عثمان بخاری، جواهر الاولیا، ج۱، ص۴۵ـ ۴۶، تصحیح و تحشیه و مقدمه غلام سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ش.
[۵۰]
اردو دائرۀ معارف اسلامیه، لاهور ۱۳۸۴ـ۱۴۱۰/ ۱۹۶۴ـ۱۹۸۹، ذیل «جلال‌الدین حسین‌البخاری» (از ابوسعید بزمی انصاری).
۱۳.۳ - سراج الهدایة۳) سراج‌الهدایة، که احمد بَرَنی (احمد بن معین سیاهپوش، از مردم دهلی) آن را در ۷۷۲ و شخص دیگری به نام سید عبداللّه آن را در ۷۸۱ گرد آورده‌اند. [۵۱]
احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه‌های خطی فارسی پاکستان، ج۳، ص۱۵۴۸، اسلام‌آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ش.
[۵۲]
اردو دائرۀ معارف اسلامیه، لاهور ۱۳۸۴ـ۱۴۱۰/ ۱۹۶۴ـ۱۹۸۹، ذیل «جلال‌الدین حسین‌البخاری» (از ابوسعید بزمی انصاری).
این کتاب شامل مباحث مختلفی از قبیل احکام دینی و قصص انبیا و گروه‌ها و مذاهب همراه با نقل احادیث و روایات است و در پایان، مطالبی درباره فضائل میوه‌ها دارد. [۵۳]
احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه‌های خطی فارسی پاکستان، ج۱، ص۴۳۸ـ۴۳۹، اسلام‌آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ش.
[۵۴]
احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه‌های خطی فارسی پاکستان، ج۳، ص۱۵۴۸ـ ۱۵۴۹، اسلام‌آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ش.
۱۳.۴ - تحفة السرایر۴) تحفة‌السرایر، که فخر محمود غزنوی آن را گردآوری کرده و مجموعه‌ای است از سخنان مخدوم جهانیان در روزهایی که نزد او بوده است. [۵۵]
احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه‌های خطی فارسی پاکستان، ج۳، ص۱۳۳۶، اسلام‌آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ش.
۱۳.۵ - مظهر جلالی و سیرت النبی۵) مظهر جلالی / مظهرالجلالیة، که صلاح‌الدین شاه گردآوری کرده است. [۵۶]
احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه‌های خطی فارسی پاکستان، ج۳، ص۱۹۳۷، اسلام‌آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ش.
۶) سیرت‌النبی درباره پیامبر اکرم و اصحاب وی، که بهاءالدین احمد بن یعقوب آن را گردآورده است. [۵۷]
احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه‌های خطی فارسی پاکستان، ج۱۰، ص۲۱۶ـ۲۱۷، اسلام‌آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ش.
۱۳.۶ - مسافرنامه و دو اثر دیگر۷) مسافرنامه / سیرنامه / سفرنامه، شرح سفرهای جلال‌الدین که سید فیض‌اللّه بخاری و سید محمود بنگالی آن را جمع کرده‌اند و دوبار به اردو ترجمه شده که یکی از آن‌ها در ۱۳۲۷/۱۹۰۹ در لاهور به چاپ رسیده است. [۵۸]
احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه‌های خطی فارسی پاکستان، ج۳، ص۱۹۱۸، اسلام‌آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ش.
[۵۹]
احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه‌های خطی فارسی پاکستان، ج۱۰، ص۵۴ـ۵۵، اسلام‌آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ش.
۸) مجموعه سؤال و جواب. [۶۰]
احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه‌های خطی فارسی پاکستان، ج۳، ص۱۵۶۷، اسلام‌آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ش.
۹) مکتوبات جهانیان جهانگشت/ مقررنامه، که نامه‌های جلال الدین به تاج‌الدین احمد سیاهپوش دهلوی (احتمالاً همان احمد بَرَنی) درباره مسائل اخلاقی و تزکیه نفس است. [۶۱]
احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه‌های خطی فارسی پاکستان، ج۳، ص۱۹۸۲، اسلام‌آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ش.
۱۴ - فهرست منابع(۱) اردو دائرۀ معارف اسلامیه، لاهور ۱۳۸۴ـ۱۴۱۰/ ۱۹۶۴ـ۱۹۸۹، ذیل «جلال‌الدین حسین‌البخاری» (از ابوسعید بزمی انصاری). (۲) محمد اکرم، آب کوثر، لاهور ۱۹۹۰. (۳) باقر بن عثمان بخاری، جواهر الاولیا، تصحیح و تحشیه و مقدمه غلام سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ش. (۴) عبدالحسین زرین‌کوب، جستجو در تصوف ایران، تهران ۱۳۵۷ش. (۵) عبدالحق دهلوی، اخبار الاخیار فی اسرار الابرار، چاپ محمد عبدالاحد، چاپ سنگی دهلی ۱۳۳۲. (۶) عزیز احمد، تاریخ تفکر اسلامی در هند، ترجمه نقی لطفی و محمدجعفر یاحقی، تهران ۱۳۶۷ش. (۷) غلام سرور لاهوری، مقدمه خلاصة الالفاظ جامع‌العلوم، اسلام‌آباد ۱۳۷۱ش. (۸) محمدقاسم بن غلامعلی فرشته، تاریخ فرشته (گلشن ابراهیمی)، (لکهنو (: مطبع منشی نولکشور،) بی‌تا). (۹) عالم فقری، تذکره اولیائی پاکستان، لاهور ۱۴۰۷/۱۹۸۷. (۱۰) علی بن سعد قریشی، خلاصة الالفاظ جامع‌العلوم: ملفوظات سید جلال‌الدین بخاری اُچّی ملقب به مخدوم جهانیان، چاپ غلام سرور، اسلام‌آباد ۱۳۷۱ش. (۱۱) احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه‌های خطی فارسی پاکستان، اسلام‌آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ش. (۱۲) یاقوت حموی. ۱۵ - پانویس
۱۶ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «جلال الدین حسین بخاری»، شماره۴۷۶۰. |